Vừa nhìn qua tiêu đề bài viết, chắc có nhiều bạn thắc mắc, làm sao nhìn âm thanh được, chỉ có nghe AT thôi chứ, lại còn chỉnh sửa nữa, không nghe sao chỉnh? Nhưng đây là chuyện có thật trong thời đại hiện nay đó các bạn ơi! 

            Thật ra, công nghệ này đã xuất hiện rất lâu rồi, có lẽ từ thập niên 198x, nhưng theo lời của Bob McCarthy, chuyên gia âm thanh đã tiên phong theo công nghệ này thì chính xác là một ngày tháng 5 năm 1984, John Meyer (Giám đốc công ty Meyer Sound sau này) đã đem bộ FFT analyzer dual-channel đến show ca nhạc Rush ở Phoenix, Arizona để đo và phân tích hệ thống âm thanh ở đây. Từ lúc đó, Bob McCarthy bắt đầu dùng FFT để phân tích và tối ưu hệ thống âm thanh cho những show ca nhạc mà ông tham gia. (Bạn có thể tìm hiểu thêm về FFT qua sách: Hệ thống AT: Thiết kế và tối ưu hóa của Bob McCarthy, tôi đã dịch và lưu hành nội bộ năm 2017).

            Nhưng thiết bị FFT (Fast Fourier Tranform) hồi sơ khai và ngay cả sau đó đều là hardware. Vì vậy giá tiền của nó rất mắc nên không thông dụng, chỉ có những chuyên gia mới dám xài nó. Cho mãi tới thập niên 199x, nhờ computer nở rộ, chúng ta mới có dịp nhìn thấy đường biểu diễn AT thực tế trên PC hay laptop của mình. Và đến bây giờ, chúng ta cũng có thể nhìn AT ngay trên điện thoại cá nhân của mình nữa, công nghệ này đã phổ biến quá rộng, ai cũng có thể nhìn AT được cả. (Tôi hay xài app Mobile tools trên Iphone để khảo sát chất lượng phòng khi không mang theo laptop).

            Trước hết, bạn hãy làm quen thuật ngữ của vài cách nhìn thấy AT trước đã. Những hình sau tôi lấy từ Iphone của tôi.

            & SPL (Sound pressure level): App này dùng để đo độ lớn của AT thực tế tại chỗ muốn đo. Đồ thị và con số sẽ biến thiên theo tai của con người, nghĩa là theo log10 chứ không theo tuyến tính. Vì vậy 70dB sẽ lớn gấp đôi 60dB, 80dB sẽ gấp đôi 70dB các bạn nhé. Theo tôi, đo bằng Iphone khá chính xác hơn Android vì Iphone chỉ do một hãng làm ra, còn Android thì có quá nhiều hãng nên app khó thể chính xác được.

                     & RTA (Real time analyzer): Đồ thị sẽ biểu diễn biên độ lớn của AT qua nhiều bar biến thiên, mỗi bar chỉ thị từng giải trong phổ tần nghe được (20Hz => 20kHz). Số lượng bar nhiều ít tùy theo người dùng chỉ định (mẹo là bạn nên chọn số bar sẽ tương ứng với EQ graphic bạn đang có như 15, 31 v.v). Như vậy, bạn có thể nhìn thấy AT của mình theo từng giải tần thiếu đủ ra sao để tùy nghi gia giảm. TD: Bạn có thể nhìn thấy tiếng hú (feedback) ở tần số nào để dùng EQ cắt hay giảm bớt nó đi. 

               & FFT (Fast Fourier Tranform): Cũng như RTA, FFT cũng biểu diễn biên độ lớn của AT theo tần số nhưng bằng đồ thị sóng. Đồ thị này còn cho ta biết phân cực phase của tín hiệu AT. Một chuyên viên AT nổi tiếng đã nói: Khi bạn nghe thấy AT có vấn đề kỳ lạ, thì đó là do phase (Trong bài viết này không thể giải thích sâu thêm nữa vì sẽ quá dài). Đây là công cụ tối ưu hệ thống AT tốt nhất. 

             Đến đây chắc các bạn đã tạm hiểu việc nhìn AT ra sao rồi chứ. Nhưng cách nhìn rồi tìm ra chỗ sai để chỉnh sửa ra sao lại là một chuyện khác. Tôi xin sơ lược cho các bạn tạm hiểu thôi, khi nào có dịp sẽ nói sâu hơn.

            Nguyên tắc điều chỉnh hệ thống AT cho đúng là làm sao chỉnh tín hiệu AT vào mixer và ra loa, sao cho tín hiệu của cả hai đều giống nhau, càng chính xác càng tốt, chỉ khác nhau về công suất. Muốn làm được vậy, thông thường bạn phải có bộ phát pink-noise để đưa vào hệ thống của bạn. Trong pink-noise sẽ có tín hiệu AT đủ cả toàn bộ giải tần nghe được của chúng ta nhưng biên độ những tần số cao sẽ bị giảm đi 3dB cho mỗi bát độ (octave) cho phù hợp với tai con người. Trái lại, white-noise có biên độ toàn giải bằng nhau nên chúng ta rất khó nghe tần số cao vì quá lớn. Bạn nào đã di coi demo prosound ở SVD QK7 sẽ có dịp nghe AT pink-noise này. Khi điều chỉnh hệ thống, chuyên viên sẽ phát pink-noise trong thời gian ngắn vài giây thôi, bạn sẽ nghe loa phát ra AT nghe lạo xạo. Sau đó họ sẽ dùng máy tính nắm bất đáp tuyến của hệ thống qua micro chuyên dùng rồi so sánh với đồ thị pink-noise đã phát để chỉnh sửa EQ cho thật giống. Quy trình này khá yên lặng dù có thể làm rất lâu. Bạn thử tưởng tượng, nếu làm theo cách cũ, cả chục hệ thống đều a lô 1-2-3-4 hay phát nhạc inh ỏi thì ai chịu cho nổi. Bạn có thể dùng bất cứ thiết bị RTA và phát pink-noise nào bạn có để thực hiện quy trình này. Nhưng RTA lại có khuyết điểm lớn: Thứ nhất, khi dùng micro đo đáp tuyến, nó không những thu tín hiệu pink-noise mà còn thu cả tiếng động của môi trường chung quanh nữa, do đó phép đo sẽ không chính xác. Thứ hai, cũng như tai người, nó không cho ta biết tình trạng phân cực phase của AT ra sao. Chỉ có FFT mới xử lý 2 khuyết điểm này được và còn thêm nhiều đồ chơi khác.

            Những cách thực hiện ở trên chỉ là sơ lược cho các bạn hiểu thôi. Trên thực tế, dân prosound phải dùng software chuyên biệt để phục vụ việc đo đạc này. Software tốt, chính xác và thông dụng nhất hiện nay là Smaart v8. Nó có đủ công cụ cho bạn thực hiện việc đo đạc như pink-noise, impulse v.v. Nó sẽ phân tích AT của bạn ra từng chi tiết, không có gì không thể nhìn thấy. Bạn chỉ cần thêm 1 micro chuyên dùng và 1 sound-card là đủ. 

            Nhờ có software này, ngay cả tôi, người bị khuyết điểm tai nghe trầm trọng, xưa nay chỉ làm hệ thống, chưa chỉnh AT bao giờ, bây giờ cũng có thể setup AT hoàn chỉnh rồi giao lại cho soundman thực hiện phần chi tiết. Nhưng nói thì dễ, làm mới khó, bạn cần phải có kỹ năng hiểu biết AT thật kỹ mới hiểu được những thuật ngữ, cách xử dụng software này. Ngay như tôi, dù đã dịch và đọc cuốn sách hướng dẫn xử dụng nhưng cũng phải mò mẫm cả năm trời mới hiểu được cách xử dụng tương đối.

            May thay, hiện nay Prosound Academy đã mở nhiều khóa ngắn ngày, hướng dẫn xử dụng software này, Các bạn có thể coi thông tin lớp này bên dưới. Cần biết thêm xin vào https://www.facebook.com/Vietnam-Prosound-Academy-918811428486368 để biết lịch trình lớp học hàng tháng. Chúc các bạn thành công.

            LTP 03-2022