Khi nói về nghề Thiết kế Âm thanh & Ánh sáng, sẽ có vài bạn nghĩ rằng nghề này đã có từ lâu rồi, hay là nghề này cũng xưa như trái đất. Sở dĩ có bạn nghĩ như vậy, có lẽ vì những từ này đã xuất hiện rất quen thuộc với chúng ta trong cuộc sống đời thường, nhan nhản trên sách báo, internet v.v. Thật ra, nếu phân tích cho đúng thì ở trong nước, chưa ai (ngay cả tôi), có thể tự xưng mình thực sự là chuyên viên thiết kế về lĩnh vực này cả. Vấn đề này là cả một câu chuyện khá dài, nhân dịp đầu năm, đầu óc rảnh rang, tôi xin mạn phép mạn đàm vấn đề này cùng các bạn.
Trở lại đầu thập niên 1990, VN bắt đầu hội nhập, tiếp nhận một làn sóng kỹ thuật tràn vào, trong đó có những thiết bị AT AS vô cùng mới lạ, có những thứ mà trước đây dù có nằm mơ cũng không tưởng tượng ra được. Tôi quay trở lại nghề vào thời kỳ này sau vài năm bỏ AT qua làm nghề điện tử tự động. Vì có khuyết điểm về tai nên tôi chú tâm vào AS hơn là AT. Ban đầu, hầu hết những hệ thống AT AS ở SG đều do chuyên viên Singapore qua thiết kế, vì trình độ VN lúc đó còn quá kém, coi như chưa biết gì, chỉ biết trầm trồ khi thấy thiết bị mới. Mãi đến 95, khi đã có chút ít kinh nghiệm, tôi mới biết đến vai trò quan trọng của bộ môn thiết kế qua vài trường hợp sau:
Vũ trường New Queen-bee ở SG vào thời điểm đó đang có nhu cầu thiết kế gấp hệ thống AT AS. Nhân dịp có vài chuyên viên Sing bạn quen đang ở SG, chúng tôi nhờ họ thiết kế dùm. Sau khi dẫn họ đi xem địa điểm vào buổi trưa, thì ngay chiều 5 giờ hôm đó họ đã gởi lại một chồng bản fax gồm toàn bộ thiết kế chi tiết lẫn dự toán. Cung cách làm việc thật tốc hành, đáng học hỏi, phải không các bạn?
Rồi sau đó là hàng loạt show quốc tế do chúng tôi góp phần tổ chức kỹ thuật như: Brian Adam, Lobo, Boney M, Asia Festival v.v. Cũng nhờ những show này, tôi đã tiếp cận được những phương pháp thiết kế hiện đại hàng đầu thế giới, mà mỗi người thiết kế đều có dấu ấn riêng đặc thù của họ, khó nhầm lẫn sang người khác. Tôi bắt đầu mê môn này, chú tâm nghiên cứu, tìm tòi học hỏi thêm từ nhiều nguồn nữa. Nhờ bạn bè nước ngoài mách nước, tôi được biết, muốn thiết kế giỏi phải có thêm những công cụ về CAD chuyên ngành nữa. Nhưng không có gì cho không cả, giá mua một bộ soft-ware chuyên ngành lúc đó là 5.000$, lại thêm phải update mỗi năm 50$ nữa. Thôi đành ngậm ngùi không dám nghĩ đến nó nữa, quay qua sưu tầm công cụ nào có thể có được như CompuCAD (đã giới thiệu cho các bạn), WYSIWYG v.v. Về đồ họa, lúc đầu tôi dùng ACAD, Corel nhưng thấy khá phức tạp (không cần thiết) nên sau này tôi dùng Designer để thao tác nhanh hơn. Với những công cụ này, tôi đã thiết kế khá nhiều hệ thống AT AS nhưng chưa bao giờ ngừng học hỏi để trở thành người thiết kế cho đúng nghĩa.
Thời kỳ này là hoàng kim của ngành nghề AT AS. Nhưng đến năm 98, phong trào bị chững lại vì một lý do khá quái đản. Không biết cấp nào ở trên đã ký quyết định cấm tổ chức show quốc tế tại VN, lấy lý do là để nâng đỡ nền âm nhạc nước nhà. Ngay từ đầu năm, đã có vài chục bầu show đại diện các ban nhạc nổi tiếng thế giới như Rolling Stones đã đến SG để làm việc về tour lưu diễn cuối năm của họ, trong đó có ghé qua VN ta, mà họ đã nghe rằng VN đã tổ chức được những show tương tự thành công. Chúng tôi đã hợp đồng với khoảng trên 25 đơn vị như vậy và dự định sẽ khai trương mùa biểu diễn bằng show của danh ca Patricia Kass vào đầu tháng 7, thì gặp phải quyết định này. Thế là tất cả công lao, thời giờ, tiền bạc bỏ ra đã hóa thành công cốc, nhưng cái mất lớn nhất của tôi là đã bỏ lỡ nhiều cơ hội lớn để học hỏi. Cũng cuối năm này gần tết, có show kỷ niệm quốc khánh Úc với ban nhạc Air Supply, do đoàn Ca Múa TƯ tổ chức tại Giảng Võ, Hà Nội. AT cây nhà lá vườn, AS chở từ SG ra. Kết quả là kỹ thuật bể nát bét từ AT cho đến AS (Tôi cũng có tham gia show này, sẽ viết bài về việc này trong mục Show diary).
Năm 2001 tôi đã tham gia thiết kế hệ thống AS cho Sân khấu Lan Anh Q 10. Đây là sân khấu lớn và hiện đại nhất vào thời điểm đó. Mô hình này khá thành công, nên tôi được báo tin để chuẩn bị thiết kế thêm vài mô hình sân khấu tương tự như vậy. Nhưng có lẽ vì lý do kinh tế nên tôi đợi mãi không thấy ai đặt hàng cả, và từ đó cũng không thấy xuất hiện mô hình nào tương tự, và có lẽ cách thiết kế cũ của tôi khá đơn giản, dễ học hỏi nên bị mất nghề luôn. Còn thiết kế cho show lớn thì lại càng nên quên đi nữa. Lúc đó chúng tôi còn 2 bộ Audio console Yamaha PM4000 48chnls chuyên dùng cũng phải đem qua Sing cho thuê vì ở VN không có đất dụng võ.
Năm 2003, tôi được anh bạn Singapore share cho hai bộ soft-ware ShutleCAD, chuyên ngành thiết kế AT AS (bản share có liscene, giá chỉ bằng một nửa so với bản chính giá 3500$). Soft-ware này là công cụ tuyệt vời cho người thiết kế. Nó có thể tính toán, vẽ ra tất cả những gì bạn muốn bằng thư viện thiết bị có sẵn, đầy đủ thông số kỹ thuật của những hãng sản xuất hàng đầu trên thế giới (có thể online để update). Dĩ nhiên, bạn phải góp phần cho nó hiểu ý của bạn, bằng cách nhập những thông số cần thiết như số lượng, model thiết bị, kích thước không gian hoạt động v.v. Trong vòng 20 phút, nó sẽ tự động tính toán và in ra dạng 3D cho bạn toàn bộ sơ đồ bố trí thiết bị, sơ đồ đi dây, bảng kê phụ kiện và ngay cả cách bố trí thiết bị trong từng power-rack của bạn. Nhưng dù ở VN, vấn đề bản quyền khá dễ, tôi vẫn rất hạn chế phổ biến soft-ware này, nhất là khi online (chỉ dùng bản chính để update), lý do tại sao chắc các bạn cũng hiểu. Nhưng rồi cho dù có công cụ trong tay, nhưng thực hành sao cho có hiệu quả lại là một chuyện khác.
Trở lại vấn đề thiết kế show AT AS ở VN hiện tại, có nhiều sự bất cập ở đây. Đơn vị chủ quản show bây giờ mới là quan trọng. Khi họ giao bạn thiết kế chương trình nào đó, họ sẽ đưa luôn yêu cầu về thiết bị cho bạn. Chẳng hạn về AS thì họ yêu cầu mấy trăm cái đèn PAR, bao nhiêu movie light, Wash v.v. số lượng đã có sẵn hết cả rồi. Họ cũng chẳng cần biết số đèn đó là loại gì, model, hãng sản xuất nào, cứ đủ số lượng là ăn tiền, càng nhiều thì giá thuê càng cao. Như vậy thì còn đâu công việc cho người thiết kế. Nếu bạn có làm thì chỉ là công việc của người thợ vẽ, ráng cố gắng bố trí đống thiết bị đó vào bản vẽ cho hợp lý là xong, yên chuyện. Màu mè hơn thì dùng Photo Shop, 3D Max vẽ rồng vẽ rắn. Rồi thì bạn cũng có tên là nhà thiết kế mà, cố đấm ăn xôi có sao đâu. Chính vì lý do này mà tôi không bao giờ nhận thiết kế những show như vậy, dù trả giá cao đi chăng nữa.
Cuối năm 2010, tôi chuyển hướng sang làm thiết kế cho vài đơn vị nhà nước khá bài bản. Thí dụ điển hình là thiết kế hệ thống AT AS cho hội trường của một trường đại học lớn khá nổi tiếng đang xây dựng ở Q 7. Thiết kế phải tính toán thiết bị tối ưu dùng được cho hai loại hình: giảng dạy và văn nghệ cây nhà lá vườn, với chi phí phải chăng. Mục đích là dùng thiết kế là để đấu thầu cung cấp thiết bị cho hội trường. Tôi làm thiết kế khá công phu, tính toán từng điểm một, quyết sao phải cho ra hệ thống AT AS thật phù hợp với môi trường và không gian giáo dục. Thiết kế xong, nhận tiền công đầy đủ, sau đó tôi mới phát giác ra rằng: tất cả cố gắng của mình đều là vô nghĩa. Bản thiết kế của tôi chỉ là một con cờ để phục vụ cho một âm mưu khác về tiền bạc, họ hoàn toàn không đếm xỉa gì đến kỹ thuật, chất lượng cả, còn có những sự lừa đảo mà tôi vô tình dính vào (không tiện viết ra ở đây). Lại vỡ mộng một lần nữa.
Nhìn lại trình độ kỹ, nghệ thuật AT AS trong nước hiện nay, tôi bỗng thấy bùi ngùi. Những việc mà chúng tôi đã thực hiện tốt cách đây 15 năm, bây giờ các bạn vẫn còn đang chập chững. Mà thế giới trong khoảng thời gian đó, họ có chịu ngồi yên đâu. Không biết bây giờ họ tiến tới mức nào, còn mình thì vẫn như cóc ngồi đáy giếng.
Hiện tại, tôi đã khá lớn tuổi, chỉ còn làm việc tốt vài năm nữa. Con cái đã lớn tự lập được rồi, tôi không còn máu mê gì đến chuyện kiếm tiền nữa. Tôi chỉ muốn đem tất cả kiến thức, kinh nghiệm của mình để truyền đạt lại cho thế hệ sau. Tôi đã sưu tầm được rất nhiều sách, tài liệu chuyên ngành bằng tiếng Anh, của nhiều chuyên gia hàng đầu thế giới. Nếu có thời gian rảnh chút nào là tôi lại ngồi dịch để hiểu thêm những kiến thức mới mà mình còn thiếu sót. Dùng web-site cũng rất khó để phổ biến tường tận, nên tôi bổ sung bằng cách mở những khóa bồi dưỡng kỹ thuật AT AS cho các bạn đam mê học hỏi, và lấy những tài liệu đã dịch này làm giáo trình và bài đọc thêm. Trước mắt là thế cái đã, sau này sẽ có thêm những phương pháp khác đều có mục tiêu như slogan của web-site: “Hoàn thiện hơn nghệ thuật nghe nhìn”.
Cuối cùng, tuy có rất nhiều điều chưa viết ra được ở đây, nhưng qua bài này, mong rằng các bạn đang đọc bài này,nhất là những bạn đang có đam mê về bộ môn thiết kế, sẽ có được sự thông hiểu tương đối về vai trò của bộ môn này. Dẫn lời người thiết kế đã có nhiều kinh nghiệm Bill Williams đã viết: “Một trong những ngành nghề xứng đáng nhất hiện nay có thể là nghề thiết kế ánh sáng làm việc trong môi trường nghệ thuật. Nó cũng có thể là một trong những ngành nghề dễ nản chí nhất trên hành tinh”. Tôi thì học khá rộng, đa mang quá nhiều nghề nên hiện tại cũng không thể theo đuổi chuyên sâu bộ môn này được nữa. Nhưng chính các bạn sẽ là những người tiên phong, mang trở lại cho bộ môn này vai trò và trách nhiệm thật sự của nó, đúng theo tên gọi mà nó đã mang. Chuyện gì lúc khởi đầu cũng có khó khăn, sẽ có nhiều chông gai lắm đấy, nhưng nếu có quyết tâm kiên trì theo đuổi, các bạn sẽ thực hiện được niềm đam mê của mình. Tôi chỉ có thể góp phần bằng cách hướng dẫn các bạn qua tài liệu, giáo trình, công cụ và kinh nghiệm sẵn có. Chúc các bạn thành công.
(Cám ơn các bạn đã theo dõi bài viết này)